15 listopada 2015 r. mija 100 lat od momentu odrodzenia polskojęzycznego Uniwersytetu Warszawskiego. W związku z tym wydarzeniem Muzeum Uniwersytetu Warszawskiego prezentuje Państwu w gmachu Starej Biblioteki UW swoją nową wystawę czasową pt. “Przez Oświatę do Wolności. Odrodzenie Uniwersytetu Warszawskiego”. Celem wystawy jest nie tylko przedstawienie niezwykle ważnego dla dziejów uczelni 1915 roku, w którym to wznowione zostały przy Krakowskim Przedmieściu wykłady w języku polskim, ale ukazanie także osiągnięć i dokonań Uniwersytetu Warszawskiego w okresie międzywojennym.
Wystawę można oglądać do 1 grudnia br. w gmachu Starej Biblioteki UW, Krakowskie Przedmieście 26/28.
Po blisko 46 latach funkcjonowania Cesarskiego Uniwersytetu Warszawskiego (utworzonego po zamknięciu Szkoły Głównej w 1869 r.) 15 listopada 1915 r. został ponownie otwarty w Warszawie polskojęzyczny Uniwersytet. Równocześnie tego samego dnia zainaugurowano działalność Politechniki Warszawskiej z polskim językiem wykładowym. Dla wielu Polaków ten długo oczekiwany moment był jednocześnie nadzieją na odzyskanie przez kraj niepodległości. Z tego też powodu uroczystości otwarcia obydwu szkół wyższych (zarówno te w archikatedrze św. Jana, jak i te odbywające się na uczelniach) miały bardzo uroczysty charakter.
Największe zasługi przy reaktywacji polskiego Uniwersytetu Warszawskiego mieli uczeni związani początkowo z Towarzystwem Kursów Naukowych, a w czasie Wielkiej Wojny z Wydziałem Oświecenia. To dzięki ich ciężkiej pracy i staraniom udało się stworzyć od nowa w 1915 r. podstawy programowe i administracyjne szkolnictwa wyższego na Mazowszu. Nie było to jednak zadanie łatwe, decydujący bowiem głos i ostateczne decyzje należały wówczas do okupanta niemieckiego, który podejmował próby zdobycia zaufania społeczności Warszawy. Dla Niemców, reprezentowanych przez generała-gubernatora Hansa von Beselera, wydanie zezwolenia na otwarcie w Warszawie Uniwersytetu i Politechniki było przede wszystkim dobrze przemyślanym gestem politycznym.
Odrodzony 100 lat temu Uniwersytet Warszawski składał się początkowo jedynie z trzech wydziałów, ale to wokół niego, od momentu jego założenia, ponownie zaczęła rozwijać się polska nauka, sztuka i literatura. Duża w tym zasługa ówczesnych władz uczelni, jej kadry naukowej oraz wybitnych absolwentów. Na plan pierwszy wysuwała się szczególnie postać rektora Józefa Brudzińskiego, którego w 1916 r. wybrano także na prezesa rady m.st. Warszawy.
Pierwsze lata działalności Uniwersytetu nie należały do najłatwiejszych. Dochodziło do częstych konfliktów pomiędzy społecznością akademicką a niemieckimi władzami okupacyjnymi, studentów aresztowano za patriotyczne wystąpienia, uczelnia była też czasowo zamykana. Nadzieja na lepszą przyszłość rozkwitała w sercach studentów i profesorów szczególnie w czasie obchodów rocznic narodowych: Konstytucji 3 maja w 1916 r. i śmierci Tadeusza Kościuszki w 1917 r. Ustabilizowanie sytuacji na Uniwersytecie nastąpiło dopiero po zwycięskiej wojnie nad bolszewicką Rosją. 2 maja 1921 r. Naczelnik Państwa Józef Piłsudski nadał uczelni insygnia, powracając tym gestem do najlepszych tradycji akademickich. Tego samego dnia Marszałkowi przyznano też pierwszy w historii naszej uczelni tytuł doktora honoris causa.
W okresie międzywojennym na Uniwersytecie Warszawskim wykładało wielu wybitnych uczonych. Znakomity historyk antyku Tadeusz Zieliński badał dzieje Grecji i Rzymu, ojciec polskiej archeologii Kazimierz Michałowski przygotowywał pierwsze wykopaliska w Egipcie, a wybitny matematyk Wacław Sierpiński tworzył podwaliny polskiej matematyki. Uczelnia stawała się też coraz bardziej rozpoznawalna na arenie międzynarodowej. Stopniowo poprawiała się także sytuacja lokalowa Uniwersytetu, zaczęto bowiem projektować nowoczesne uczelniane budynki na terenie całego miasta. Przed wybuchem II wojny światowej kształcono na nim rocznie ponad 9 000 osób na 8 wydziałach i 1 studium. Przed osiemdziesięcioma laty, w 1935 r., uczelnia uzyskała też nową nazwę – Uniwersytet Józefa Piłsudskiego w Warszawie.
W związku z przypadającym w tym roku okrągłym jubileuszem 100-lecia polskojęzycznego Uniwersytetu pragniemy Państwu zaprezentować krótką „podróż” po dziejach uczelni w latach 1915-1939, albowiem z jednej strony są one fascynujące, refleksyjne i inspirujące, z drugiej zaś stanowią fundamenty współczesnego Uniwersytetu.
Adam Tyszkiewicz